حمایت ایالات متحده از محمدرضا پهلوی، شاه ایران، و دستگاه سرکوب رژیم او، جنبه مهمی از سیاست خارجی ایالات متحده در طول جنگ سرد، به ویژه در دهه های 1950 و 1960 بود. ایالات متحده ایران را به عنوان یک متحد کلیدی در خاورمیانه و سنگری در برابر گسترش کمونیسم در منطقه می‌دید.

با آشکار شدن ضعف سیاسی حکومت پهلوی دوم و احتمال قطعی پچیروزی انقلاب اسلامی، کشورهای غربی نیز در نحوه مواجهه خود با حکومت دچار دودستگی شدند. یک دسته معتقد بودند باید حمایت از شاه را کنار گذاشت و دسته‌ای دیگر بر این باور بودند که باید تا آخر کنار شاه ماند و از او حمایت کرد.

آمریکا تا آخرین لحظات حکومت شاه امیدوار به حفظ شاه در سلطنت بود. اما اوضاع مطابق با انتظارات این کشور پیش نرفت و تصمیم این کشور برای ادامه حضور شاه در کشور با تغییراتی مواجه شد. این تغییر سیاسی طی پیامی از واشنگتن به سولیوان مخابره شد و سولیوان مأمور ابلاغ پیام به شاه گردید.

همزمان با مطرح شدن فرار شاه از کشور، جنگ قدرت میان امام و بختیار در جریان بود. از یک سو بختیار تلاش داشت با چیدن کابینه‌ای قوی قدرت را از آن خود کند و از آن سو امام علیرغم دوری از وطن نهادهای انقلابی خود را می‌چید.

با قطعی شدن شکست حکومت پهلوی در برابر انقلاب مردمی، شاه دست به حربه جدیدی زد. این حربه تشکیل شورای سلطنت بود. شورای سلطنت با اهداف متعددی تشکیل شد و ظاهرا هدف اصلی آن حفظ حکومت سلطنتی بود. اما این شورا نتوانست توفیق چندانی در اهداف ترسیم شده خود به دست آورد و خیلی زود برچیده شد. اهداف شورای سلطنت، اعضای آن و دلایل شکست این شورا موضوعی است که در این ...

مخالفان شاه تنها به مخالفان داخلی محدود نبودند، بلکه بسیاری از ایرانیان خارج از کشور نیز علیرغم آنکه از زندگی، فرهنگ و تحصیلات غربی بهره می‌بردند، مخالف سیاست‌های شاه بودند. از این رو گزارشات زیادی از تظاهرات دانشجویان علیه شاه در کشورهای غربی همچون آلمان وجود دارد. با این حال دستگاه حکومت به جای شناسائی دقیق مخالفان، آن را به عوام چپ و توده‌ای در ...

سیاست حامیان حکومت بعد از رفتن شاه از کشور، نزدیکی به امام و مصالحه با او بود. بر این اساس بسیاری از حامیان داخلی و خارجی شاه، ضمن دیدار حضوری و یا تماس‌های غیرمستقیم با امام، تلاش نمودند تا او را به مصالحه و برقراری روابط جدید ترغیب نمایند.

خروج محمدرضا پهلوی از کشور نه تنها باعث شادی مردم داخل کشور شد که بسیاری از ایرانیان خارج از کشور را نیز به واکنش برانگیخت. در سند دیگر امروز می‌بینیم که دانشجویان ایرانی مقیم هند به همین منظور دست به تظاهرات زده‌اند.

بعد از فرار شاه از کشور، شایعه کودتا بر زبان‌ها افتاد و بسیاری از انقلابیون نگران بودند که آمریکا به خاطر منافع سیاسی و اقتصادی خود در ایران، به کمک نظامیان کودتایی را ترتیب دهد؛ اما شرایط انقلاب و اعتراضات مردمی به سطحی رسیده بود که موضوع طراحی کودتا و یا اجرای آن عملاً منتفی بود.

یکی از خطرات احتمالی که از سوی آمریکا نسبت به بقای حکومت شاه وجود داشت، فرار فرماندهان ارتش بعد از فرار شاه بود. آمریکا به خوبی آگاه بود در صورت تحقق این خطر، فروپاشی حکومت شاه حتمی است.

برخی به رهبری کارتر، اشمیت و سولیوان از این تصمیم حمایت کرده و معتقد بودند خروج شاه می‌تواند به بهبود وضعیت سیاسی کشور کمک کند و اوضاع را آرام سازد. اما در نقطه مقابل برخی از افراد همچون برژینسکی و بسیاری از فرماندهان نظامی که به شاه وفاداری زیادی داشتند، با این تصمیم مخالفت نمودند.

دولت آمریکا به دلیل ترس از واکنش مردم انقلابی ایران بر آن بود تا با بهره مندی از راحت ترین راه مقدمات فرار شاه به آمریکا را مهیا نماید. این امر بعد از آنکه امام خمینی در مصاحبه با «اوریانا فالاچی» به صراحت به لزوم بازگشت شاه خائن به ایران مطرح شده بود از اهمیت بیشتری برخوردار شده بود . . .

16 اوت (یکشنبه 25 مرداد 1332)، ساعت 4 صبح. شاه از خوابی که داشت به سراغم می آمد، بیدارم می کند و در حالیکه شانه هایم را تکان می دهد، می گوید: ثریا نصیری را هواخواهان مصدق توقیف کرده اند، باید هر چه زودتر از اینجا بگریزیم . . .

نکته جالب توجه در این نامه نگاه امیدوارانه آمریکا به مهندس بازرگان و دولت ایشان است. امیدواری ای که صراحتاً در متن نامه آمده است.

مهدی میرزایی عکاس اسبق روزنامه کیهان است چاپ عکس او در صفحه اول کیهان در روز پس از فرار شاه، بازتاب وسیعی داشت و قطعا یکی از آثار تصویری برجسته دوران انقلاب است.

تصویری از خیابان های نا آرام تهران در حالیکه انقلابیون عکس شاه و فرح دیبا را به آتش کشیده اند؛ این عکس را پس از فرار شاه و در آستانه ورود رهبر کبیر انقلاب به کشور "مایکل ستبون" روزنامه نگار و عکاس فرانسوی برداشته است.

"محمدرضا از آن که مجبور به ترک وطن شده بود به شدت متاثر و ناراحت بود ساعت از یک بعد از ظهر گذشته بود که ما در میان بدرقه دکتر شاهپور بختیار (نخست وزیر) دکتر جواد سعید (رئیس مجلس شورای ملی) دکتر علی قلی اردلان (وزیر دربار) و فرماندهان عالی رتبه ارتش و گروهی از رجال و شخصیت های مملکتی فرودگاه مهر آباد تهران را ترک گفتیم. "

سناریوی امریکایی در مورد شاه به مراحل پایانی خود نزدیک می شد شوکراس تصمیم نهایی امریکا را از زبان سالیوان چنین می گوید در اواخر دسامبر سالیوان برای انجام ماموریتی به کاخ رفت که به قول خودش برای یک سفیر غیر عادی بود که می بایست به رئیس کشوری که نزد او اعزام شده بود بگوید باید کشورش را ترک کند .

فرار محمد رضا پهلوى را که طلیعه پیروزى ملت و سرلوحه سعادت و دست یافتن به آزادى و استقلال است به شما ملت فداکار تبریک عرض مى‏کنم. شما ملت شجاع و ثابت قدم به ملتهاى مظلوم ثابت کردید که با فداکارى و استقامت مى‏توان بر مشکلات هر چه باشد غلبه کرد، و به مقصد- هر چه دشوار باشد- رسید..

«آیا کسانی که تدبیرهای بد می اندیشند، ایمن شدند از این که خدا آنان را در زمین فرو ببرد یا از جایی که حدس نمی زنند عذاب بر ایشان بیاید.»